Cao Bá Quát

Từ điển Tiếng Việt (Vietnamese Dictionary)

(Kỷ Tị 1809-Giáp Dần 1854)

Danh sĩ đ�i Tự �ức, tư Chu Thần, hiệu Cúc �ư�ng, biệt hiệu Mẫn Hiên, quê làng Phú Thị, huyện Gia Lâm, xứ Kinh Bắc, tức tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc xã Quyết Chiến, huyện Gia Lâm, ngoại thành Hà Nội)

Ông là em sinh đôi với Cao Bá �ạt, nổi tiếng văn chương đương th�i. Tổ xa đ�i là Cao Bá Hi�n làn đến Thượng thư bộ Binh đ�i hậu Lê, cha là Cao Cửu Chiếu, cũng là bậc tài danh đương th�i

Năm Tân Mão 1831, ông 22 tuổi, đậu á nguyên trư�ng thi Hà Nội. Nhưng thi Hội 2 phen đ�u bị đánh h�ng, ông không buồn thi cử nữa, ngao du non nước

Năm Tân Sửu 1841, quan đầu tỉnh Bắc Ninh đ� cử ông với tri�u đình, ông được triệu vào kinh sung chức Hanh tẩu bộ Lễ. ít lâu, được cử chấm thi ở trư�ng hương Thừa Thiên, ông và bạn đồng sự là Phan Nhạ chữa một ít quyển văn hay mà phạm húy, toan cứu vớt ngư�i tài. Việc bị phát giác. Giám sát trư�ng thi là Hồ Tr�ng Tuấn đàn hặc, ông bị kết vào tội chết. Nhưng Thiệu Trị giảm tội cho ông, chỉ cách chức và phát phối vào �à Nẵng

Gặp khi có sứ bộ �ào Trí Phú sang Tân Gia Ba công cán, ông được tha cho r�i kh�i phối sở, theo sứ đi lập công chuộc tội. Xong việc trở v�, ông được phục chức cũ, rồi thăng làm chủ sự

Năm Giáp Dần 1854, ông phải đổi lên Sơn Tây, làm Giáo th� ở phủ Quốc Oai. ông buồn chán, phẫn chí b� quan theo làm quân sư cho Lê Duy Cự chống lại tri�u đình. Việc khởi nghĩa ở Mĩ Lương thất bại, ông bị bắt và bị hành quyết cùng với 2 con là Cao Bá Phùng và Cao Bá Phong năm ông 45 tuổi. Anh ông là Bá �ạt cũng bị liên lụy. (V� cái chết của ông, sách �ại Nam thực lực chính biên chép rằng: viên suất đội �inh Thế Quang bắn ông chết trong trận đánh nhau. Nhưng nhi�u sách khác thì chép như trên)

Ông còn để lại đ�i bộ sách Chu thần chi tập. Thơ văm ông dù bằng chữ Hán hoặc quốc âm đ�u hay

Những bài ca trù của ông cũng xuất sắc. �ặc biệt bài phú Tài tử đa cùng, chỉ riêng một bài này thôi cũng đủ nêu cao tên tuổi ông với văn h�c nước nhà

Khi ông mất mới 45 tuổi, bạn ông là Phương �ình Nguyễn Văn Siêu có bài thơ truy điệu ông rất thâm trầm:

"Duy biên thư sử, bích thiên cầm,

Nhất mộng du du, nhất hảo âm

Sơn hải di tang hà sứ ẩn

Hương quan li hận thử hồi thâm!

Văn chương hữu mạng tương chung thủy

Thanh khí đồng bi tự cổ câm (kim)

Ngô đạo vị kham phân hiển hối, âu y kì nãi sĩ lưu tâm

Bản dịch:

�àn còn bên vách, sách bên màn

Một giấc nghìn thu bặt tiếng vang

�iên đảo non sông nhòa lối cũ,

âm thầm đất nước ngấm bi thương

Duyên văn đã kết đây cùng đó,

Nghĩa cũ dù ai nhớ chẳng buồn!

�ạo h�c t� m� chưa dễ biết

Cửa ngư�i khép nép mãi sao đương

Tác phẩm của ông sau này được sưu tầm và khắc in là Cao Chu Thần thi văn tập